عروس خانه های ایران ( خانه طباطبایی )

براساس کتیبه های موجود در شاه نشین خانه ، تاریخ ساخت بنا به سال 1298 هجری قمری باز می گردد . این خانه دارای دو بخش مجزا و در اصل دو خانه مستقل است که به طرز ظریفی به هم در چهارگوشه خود پخی های کوچکی دارد. جبهه جنوبی حیاط در میانه خود دارای ایوان ستون داری می باشد که از لبه حیاط اندکی عقب تر نشسته و حوض مستطیل شکلی در مقابل آن قرار دارد .مهم ترین مجموعه فضائی خانه در جبهه جنوبی واقع شده است . ارتفاع این جبهه از سایر قسمت های بنا بیشتر است و قوسی نیم دایره بر فراز ایوان میانه خود دارد که بالاترین نقطه در خط آسمان کلب بنا را تشکیل می دهد . ستون های پر تزیین و جزئیات زیبایی گچبری رنگی در دیوارها و سقف ایوان بر اهمیت آن می افزاید . در پشت ایوان ، تالاری با شاهنشین قرار گرفته که از دو سوبا حیاط های کوچکی ارتباط دارد و بدین ترتیب پنجره های تالار از سه جانب به سوی فضاهای باز گشوده می شوند . سقف تالار و شاهنشین آن داری تزئینات یزدی بندی زیبایی است  . حیاط های کوچک دو سوی تالار که به شکل هشت و هشت و نیم می باشند با بناها های دو طبقه ای محصور شده اند و حوضی به شکل هشت ضلعی در میانه خود دارند . قسمت فوقانی جداره های این حیاط پوشیده از تزئینات یزدی بندی است . در جبهه مقابل به تالار هریک از این حیاط ها ، ایوانچه های ستون دار پرتزئینی ساخته شده اند و در جبهه شمال و جنوبی ، اتاقهای سه دری در دو طبقه قرار دارند . بدین ترتیب سه دری های واقع در دو سوی ایوان بزرگ جبهه جنوبی بنا از دو سو به فضای باز پنجره دارند . در جبهه شمالی حیاط مهتابی نسبتا وسیعی در میانه نما واقع شده و فضای باز حیاط را گسترده تر کرده است . در دو سوی نمای این جبهه نیز دو ایوانچه ستون دار قرار گرفته اند . مهتابی از پشت به تالار خانه دیگر مربوط است و در طرفین خود دو هشتی ورودی دارد که از یکی از آنها می توان به حیاط خانه دیگر وارد شد . به این ترتیب می توان مهتابی را مفصل ارتباطی دو خانه به شمار آورد . در جبهه شرقی نیز مجموعه ای متشکل از یک تالار و چهار اتاق سه دری وجود دارد که همه در امتداد یکدیگر قرار گرفته و به هم مربوطند .تالار میانه این جبهه صلیبی شکل است و دو ایوانچه ستون دار در مقابل سه دری های طرفین آن واقع شده اند .نمای این جبهه از حیاط دارای نظام یک در میان از قوس های کوچک و بزرگ است . در جبهه غربی بنا تنها دو ایوانچه ستون دار در میانه دیوار ساخته شده که به نوعی نمای جبهه مقابل را تکرار می نمایند. به طور کلی اصل تقارن در نماهای متقابل در جز همه اجزا این بنا دیده می شود . سطح نماهای داخلی حیاط اصلی خانه را با گچبری های بسیار ظریف آراسته اند . ورودی اصلی خانه در گوشه جنوب شرقی بنا واقع شده و ترکیبی از چند فضای متوالی است که سر در را به حیاط پیوند می دهد .این سردر نیز دارای تزئینات یزدی بندی است . سرداب بزرگ و درخور توجه خانه که در زیر مهتابی جبهه شمالی قرار دارد ،داری یک قسمت مرکزی است که فضاهای مختلفی در چهار طرف آن قرار گرفته اند . به طور کلی زیر زمین با سقف یزدی بندی پرکار و ستون های پر تزئین از فضاهای با اهمیت خانه به شمار می آید . بخش دوم خانه یعنی خانه کوچک تر که خصوصی تر به نظر می رسد ،شامل حیاطی کوچک است که در شمال و جنوب تنها طاق نماها و یا ایوانچه های ساخته شده اندو در جبهه شرقی آن یک پنج دری با دو اتاق در طرفین واقع است . در پشت بام این پنج دری یک مهتابی با دیواره های نماسازی شده قرار دارد . در میانه جبهه غربی حیاط یک مهتابی کشیده ، بخش اعظم نمای این جبهه را در برگرفته است و تالار خانه در پشت آن واقع است . به این ترتیب تالار این خانه از دو جهت به دو فضای مهتابی باز می شود که یکی به حیاط بزرگ خانه و دیگری به حیاط کوچک تر مشرف است .