Your browser does not support JavaScript!
image
image
41
تیمچه تاریخی امین الدوله

بازار کاشان، که از عهد سلجوقیان تا زندیان از مهم ترین و زیباترین بازارهای ایران بود، در اواخر قرن دوازدهم هجری قمری بر اثر زلزله به کلی ویران شد؛ و اگر چه در دوره قاجاریان، خصوصا در عهد فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه، به نحوی مطلوب بازسازی شد و رونق گرفت؛ در دوره پهلوی اول، بر اثر احداث خیابان، بخشهای مهم و ارزنده ای از آن از میان رفت. با این حال، این مجموعه همچنان از مجموعه های ارزشمند بناهای بازار در ایران محسوب می گردد و از هر یک از اقسام بناهای بازار می توان نمونه کاملی در آن یافت. یکی از مهم ترین این بناها، که نمونه کامل تیمچه محسوب می شود، تیمچه امین الدوله است که به دستور فرخ خان امین الدوله غفاری، در سال ۱۲۸۵، در عهد ناصرالدین شاه، احداث شده است. اگر جهت راسته بازار کاشان را، که از شمال شرقی به جنوب غربی است، شرقی- غربی فرض کنیم، این تیمچه در جناح جنوبی بازار کفاش ها و در مقابل بازارچه میان چال قرار گرفته است. ین تیمچه یک هشتی و یک فضای میانی دارد و حجره ها در دو طبقه در پیرامون آنها استقرار یافته است. فضای میانی، یعنی مهم ترین فضای تیمچه، قاعده ای منظم دارد؛ اما شکل آن از اشکال ساده و تعریف شده هندسی نیست، بلکه در مقام تحلیل می توان گفت متشکل است از : یک شکل کشکولی، که محور طولی آن در جهت محور ورودی تیمچه، شمالی – جنوبی، است؛ دو نیم هشت، که به طرفین آن (شرق و غرب) متصل شده است. این تقسیم در طاق نیز محسوس است: هر سه قسمت فضا طاقی مدور دارد، اما طاق میانی بزرگ تر و مرتفع تر است. هر طاق یزدی بندی کم نظیری دارد که سطح آن را به ظرافت تمام به آلتهای یزدی خرد کرده و تراش داده است. آنچه ظرافت این طاقهای تراش خورده را آشکارتر می سازد نورپردازی زیبای فضاست. در اوج و جوانب طاق ها، روز نه هایی تعبیه شده است. روزنه وسط طاق میانی بزرگ و دوازده گوش و روزنه های وسط طاق های طرفین هشت گوش منتظم است. برخلاف این روزنه های میانی، که به تناسب محل استقرارشان شکلی کاملا متقارن و بدون جهت دارند، روزنه های جانبی طاق ها جهت دار و دارای قوس جناغی اند و گویی همه به روزنه های میانی اشاره می کنند.سقف به آرامی به بدنه می پیوندد و طرح ریزنقش آن به تدریج جای خود را به اشکال بالنسبه درشت نقش بدنه ها می دهد؛ و بدین ترتیب، ترکیبی از ظرافت و استواری به نمایش در می آید. طاق ترکیبی است از آجر و کاشی فیروزه ای و لاجوردی. در بدنه فضا،نیز به این ترکیب افزوده می شود. نمای بدنه فضای میانی ترکیبی است از : آجر، چوب، کاشی (گاه به صورت معقلی، در طبقه بالا، و گاه به صورت معرق با نقوش هندسی در لچکی قوس های طبقه پایین) گچ، در مقرنس ها؛ سنگ، در ازاره ها. سقف پرکار و تراش خورده و ظریف بدنه طبقه بالا را در خود گرفته و در واقع، بر تمام فضا سیطره یافته است. با این ترکیب لطیف سطح و حجم و مصالح و نور و رنگ، فضایی آرام و اثیری پدید آمده است که در آن، شکل سقف و نورپردازی حرف آخر را می زند.
حجره ها ابعادی متناسب دارد و بدنه و سقف آن ها با طاقچه بندی و طاق و تویزه تراش خورده است. محور طولی همه آن ها بر ضلع فضای میانی تیمچه عمود است و راه همه آن ها از راهروهایی کفش کن مانند است. در کنج های قسمت کشکولی شکل میانی، ایوانچه هایی کوچک با نیم طاق مقرنس قرار گرفته است. در نیم طاق مدخل کفش کن های جبهه های شرقی و غربی نیز، مقرنس گچی دیده می شود. در کف تیمچه، درست در زیر روزنه  اصلی طاق، حوضی به شکل هشت جایی است برای بازی نور ،آب و آیینه ای است برای سقف زیبای آن. ورودی فرعی بنا در جبهه غربی تعبیه شده است که تیمچه را به بازارچه بزازها مرتبط می کند. ورودی اصلی تیمچه در شمال و دارای هشتی است. فضای این هشتی، که در حکم مقدمه تیمچه است، از هر لحاظ با شأن تیمچه متناسب است. شکل قاعده آن ساده تر از فضای میانی تیمچه و نزدیک به هشت است و ابعاد آن کوچک تر و ارتفاع آن کمتر، رنگ و بوی فضای تیمچه در اینجا هم در مرتبه ای نازل تر، که مخاطب را برای ورود به فضای اصلی آماده کند، احساس می شود. طاق هشتی نیز یزدی بندی دارد، اما با طرحی ساده تر و تزییناتی کمتر. حجره ها نیز کوچک تر است و محور طولی همه آنها در جهت شرقی- غربی است. در راسته بازار، در محل ورودی تیمچه، چارسویی، معروف به «چارسوی میان چال» واقع است که در دو سوی آن، بازار کفاش ها و  در یک سوی آن، بازارچه میان چال و در سوی دیگر آن، مدخل تیمچه قرار دارد. بدین گونه، ورودی تیمچه در بازار اهمیت یافته است. با این حال، بنا در بیرون نمود و تظاهری ندارد و تا کسی وارد تیمچه نشود، از حادثه مهمی که در این نقطه از مجموعه بازار کاشان رخ داده است مطلع نمی گردد. 
 

 

 

لطفا رای خود را به این مطلب ثبت کنید
لطفا نظر خود را درباره این مطلب بنویسید
      نظرات دیگران