عروس مساجد تاریخی ایران (مسجد آقابزرگ کاشان)

مسجد مدرسه آقابزرگ یکی از زیبا ترین مساجد ایران در زمره بهترین آثار معماری اسلامی به شمار می رود . معماری خاص این بنا که در دوره قاجار ساخته شده است همسازی کاملی با اقلیم کاشان دارد و طرح و نقشه بسیار جالب آن با فرم معماری گودال باغچه و تفکیک مسجد و مدرسه در طبقات مختلف آن همراه با فضاسازی های خلاقانه و نماهایی زیبا و منظم و رفیع باشکوه خاصی را ایجاد نموده است . بنیانگذار این مسجد زیبا حاج محمد تقی خانبان بوده که آن را برای نماز جماعت و محل درس و بحث داماد خود حاج ملا مهدی نراقی دوم ملقب به آقا بزرگ ساخته است . مسجد داری سردر زیبایی با مقرنس و نقاشی تزیین شده است . دیواره های جلو خان ورودی مسجد از کتبه ی بالا سردر تا کف تخت گاه های طرفین درگاه با کاشی های هفت رنگ زینت داده شده اند .بر دیوار پشت سر در و داخل هشتی کتیبه ای با تاریخ 1266 هجری قمری نقش شده است . صحن وسیع مسجد به صورت گودال باغچه و در دو طبقه ساخته شده است .طبقه زیرین که همتراز با حوض و باغچه است اختصاص به مدرسه (حوزه علمیه ) داشته و در سه طرف آن دوازه حجره با راهرو های جداگانه همراه با یک مدرس بزرگتر از حجرات در وسط اضلاع و چند انبار در گوشه ها ساخته شده است  . در سمت شمال آن سرداب بزرگ مدرسه قرار دارد و بر روی آن و در ترازی یک متر بالا تر از سطح حیاط گودال باغچه یکی از سه شبستان مسجد با طاق چشمه های متعدد و زیبا احداث شده است .سطح حیاط طبقه ی همکف هم تراز معابر مجاور مسجد بوده ودر چهار گوشه آن پلکان هایی برای دسترسی به طبقه ی پایین و حجرات مدرسه تعبیه شده است . نمای اصلی مسجد در ضلع جنوبی حیاط قرار دارد و در این قسمت ایوان وسیعی با کاشی کاری های متنوع در جلو و مقصوره و گنبدخانه با گنبد دو پوسته آجری حجیم و مرتفع که به روی هشت جرز قطور قرار گرفته در عقب و یازده چشمه و رواق در اطراف آن اسقرار دارند که مجموعه شبستان باز و تابستانی این بنای عظیم را تشکیل می دهند . روی دو گوشواره ایوان مرتفع جلوی آن دو گلدسته با پوششی از کاشی معرق ساخته شده است . این قسمت از بنا شبستان تابستانی است که از سه طرف باز بوده و شکوه خاصی به بنا بخشیده است . بنای اولیه گنبدخانه و شبستان تابستانی از چار جانب باز بوده ولی بعد ها در سمت غربی آن شبستان وسیعی بنا شده که سابقا به وسیله سه درگاه بزرگ با پنجره چوبی مشبک و ارسی به محوطه گنبدخانه مربوط بوده است . در پشت گنبدخانه حیاط برف انداز کوچکی قرار دارد که در قسمت تحتانی آن فضاهای جنبی و خدماتی چون حوضخانه,آبریزگاه,آب انبار و چاه آ ساخته شده اند.در این مسجد کتبه های فراوانی وجود دارد که حاوی اطلاعاتی در مورد ساخت بنا و تارخ آن می باشد . کتیبه کاشی کاری سردر شامل قصیده ماده تاریخ و نام بانی آن که در سال 1248هجری قمری را نشان می دهد .

بنای مسجد و مدرسه آقابزرگ به شماره382 مورخ 1330/9/11 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .