تبرک محصول باغ های برزک در آیین روز شش امام حسین(ع)

مردم کاشان و تمام مناطق تابعه بنا به رسمی دیرینه و پایبندی به عقاید مذهبی خود، همان طور كه در ششمین روز فوت اموات شان مراسم یادبود برگزار مي كنند با برگزاري مراسم مختلف از قبيل نخل گرداني، علم گرداني و... در روز شش امام حسین(ع) به سوگواري مي پردازند. مردم برزک پس از برگزاری مراسم نخل گردانی و علم گردانی در روز عاشورا، در ششمین روز شهادت با آييني متمايز ارادت و دوستداری خود را نسبت به امام حسین و اهل بیتش(ع) اثبات می کنند. در روز عاشورا مردان و جوانان نخل را که نمادی از تشییع پیکر پاک امام حسین(ع) است حمل می کنند و بر سر و سینه می زنند. ولی در روز شش زنان مجمعه و سینی های خشکبار باغ های خود را بر سر گرفته با شور شوق خاص به حسینیه می آورند تا مردم برزک بر سر سفره ای رنگین، در عین حال مقدس و معنوی، با قرائت قرآن، ذکر دعا و مرثیه خوانی به سوگ بنشینند كه بنا به شواهد، مستندات و نقل و قول هاي مردمي از قدمتی دیرینه برخوردار است.

مسجد محله ی مصلی مکان برگزاری آیین شش امام(ع) است. برزک هفت محله ی قدیمی دارد. محله ی سرگاولsargâval، سردل sardol، باغستان، درب مسجد جامع، درب زیارت، و محله مصلی، محله های هفت گانه برزک هستند که این آیین فقط در مسجد محله ی مصلی برگزار می شود. گفته مي شود تقریباً تا 30 سال پبش این مراسم در خانه چهارصفه مصلی که مکان عمومی برای روضه خوانی بوده، برگزار می شده است. اما با ازدیاد جمعیت و عدم گنجایش فضای چهارصفه، به مسجد مصلی منتقل شد.

روند برگزاری مراسم بدین صورت است که در گذشته ساعتی قبل از شروع مراسم، تعدادی از بچه های محل در بالای بام چهارصفه با فریاد «یا حسین» مردم محل را از زمان شروع مراسم مطلع می کردند. زنان که از قبل مقداري از خشكبار و تنقلات حاصل باغ شان را نذر مجلس شش امام حسین(ع) مي كنند در بعد از ظهر روز شش به تفکیک نوع آجیل، در کاسه یا بشقاب های چینی ریخته، کاسه ها را در مجمعه مسی می چینند و مجمعه را روی سر نهاده، به صورت گروهی به مسحد می آورند. گفته می شود در گذشته فقط هفت خانواده ی مشخص از اهالی محله مصلی، تنقلات خود را در هفت یا شش کاسه به نیت روز ششم و شب هفتم امام حسین(ع) می ریختند با مجمعه به مسجد می آوردند. در گذشته آداب سفره آرایی و روند برگزاری مراسم نسبت به مراسم امروز متفاوت بوده است که به لحاظ مراعات حوصله خوانندگان از ذکر بعضی از موضوعات صرف نظر می شود. در حال حاضر زنان در مسجد سفره ای به درازای 10 تا 15 متر می اندازند بشقاب های آجیل را در دورتادور سفره می چینند و سفره را با گل شمع می آرایند. از این مرحله به بعد زنان از سفره جدا می شوند و مردان در دور تا دور سفره با ترتیب خاص می نشینند و با قرائت سوره ی یس تنقلات را متبرک می کنند. سپس روحانی محل که از سوی بانی مراسم دعوت می شود در وصف واقعه عاشورا و کربلا سخن می گوید و در ادامه مداح ها و نوحه خوان ها به روضه خوانی و مداحی می پردازند. پیش تر بانی مراسم از چند معمم محلی و نیز نوحه خوانی موسوم به «ضرب گیر» و نوحه خوان دیگری معروف به پیش واقعه خوان دعوت می کرد. نخست هرکدام از معمم ها در کنار سفره از واقعه کربلا سخن می گفتند سپس ضرب گیر با خواندن نوحه ای خاص با ضرب و ریتم سینه زنی دیگران را به سینه زنی وادار می کرد. با خواندن پیش واقعه و عزاداری و روضه خوانی مراسم پایان می یابد. اما قبل از پایان مراسم چند نفر از اهالی محل و بانی مراسم آجیل ها را روی هم ریخته، مخلوط می کنند و در کیسه هایی از جنس پلاستیک مي ريزند در بین حاضرین تقسیم مي کنند. از آنجایی که این تنقلات بر سر خوان امام حسین(ع) با ذکر قرآن و دعا متبرک شده  مردم برزک سعی می کنند آن را به خانه ی خود ببرند.

 پس از شرح مختصر از روند برگزاري اين مراسم لازم است اشاره شود به بررسي شاخص هايي كه اين آيين را در اولويت ثبت ميراث معنوي كشور قرار داد. يكي از اين شاخصه ها وفاق اجتماعي است. معمولاً مراسم و آیین ها باعث وفاق، نظم و اتحاد اجتماعی در یک حوزه ی فرهنگی می شوند. آیین روز شش برزك از این قائده مستثنی نیست. برگزاری این آیین محوری است که اهالی محل را به دور هم جمع می کند، به هم نزدیک می کند و باعث هماهنگی و همدلی می شود و به تبع آن چه بسا این  همدلی می تواند در مراحل دیگر زندگی از جمله همیاری و مساعدت در امور گروهی زندگی و یا روابط خویشاوندی تأثیرگذار باشد. در گذشته که این آیین مخصوص محله مصلی بود فقط مردم این محله را به دورهم جمع می کرد و لی امروزه پویایی آیین باعث شده تا هفت محله ی برزک را به هم بپیوندد. این آیین احساس سرافرازی و غرور جمعی برای مردم برزک به ویژه اهالی محله ی مصلی ایجاد می کند

شاخصه ي ديگر تأثیر در فرهنگ و باور مردم است كه باعث شده تا اهالی محله ی دیگر به اهالی محله مصلی بپیوندد. همچنین شرکت در مراسم شش با شکل ظاهری و آداب خاص تأثیری است که این آیین بر کردار و رفتار مردم نهاده است. حضور شرکت کنندگان در مراسم با لباس عزا و احترام به سفره ی مراسم در موقع روضه خوانی از این جمله است. متبرک شدن تنقلاتی که به آن قرآن و نوحه خوانده شده است و شگون دانستن این تنقلات کاملاً در فرهنگ و عقاید و باور مذهبی مردم آشکار است.

تأثیر دیگر آیین بر اقتصاد اجتماع کشاورزان و باغداران است. هدف اصلی نذر تنقلات محلی در آیین، خیر و برکت دادن و پررونق شدن محصول باغاتشان است. بنابراین با هدف محصول بیشتر و نیز سلامتی اعضای خانواده تنقلات نذر می کنند. این نذر  باعث می شود احساس غرور کنند تا با توسعه باغداری سهم ببیشتری در سفره روز شش داشته باشند. نکته دیگر این که کسانی که محصول باغداری ندارند تنقلات را از دیگران می خرند نذر می کنند یا از مغازه ها تنقلات غیر بومی و شیرینی های مختلف می گیرند که این بر اقصاد مردم و نیز آبادی اثر می گذارد.

از شاخص هاي ديگر، نقش مهم زنان در برگزاري اين آيين است. انسان شناسان و جامعه شناسان خلق سفره را به زنان نسبت مي دهند، و بر اين باورند كه زنان سفره را پديدآورنده اند. در برزك زنان محتويات و وسايل سفره را آماده مي كنند، آن ها خشكبار و تنقلات را با آداب خاص به حسينيه مي آورند، سفره را زنان مي آرايند. با توجه به اين نظريه مي توان نقش زنان را  به نظريه هاي انسان شناسان كه معتقدند زنان پديدآورندگان سفره در جوامع باستان هستند نسبت داد.

جان كلام: روند ثبت آيين شش امام حسين(ع) برزك در فهرست ميراث معنوي كشور است. برزك مركز يكي از بخش هاي چهارگانه شهرستان كاشان است كه در فاصله ي 52 كيلومتري غرب شهرستان واقع است. به دنبال بررسي و مطالعه آيين هاي مربوط به ماه محرم در سطح شهرستان، اين آيين مورد توجه و مطالعه مقدماتي قرار گرفت كه با توجه به ويژگي هاي خاص آن براي ثبت در فهرست ميرث معنوي برگزيده شد و در سال 1390 با حضور كامل در مراسم،  مراحل مستندنگاري و تدوين پرونده با بهره گيري از تكنيك مشاركت، مشاهده، مصاحبه و مطالعه ي ميداني و نيز جمع آوري و تهيه مدارك و اسناد از قبيل فيلم و عكس انجام شد و پرونده تكميل شده در ششمين نشست شوراي ثبت ميراث معنوي کشور كه در آذرماه 1391 در شهرستان محمودآباد از توابع استان مازندران برگزار شد، مطرح و در فهرست ميرات معنوي كشور به ثبت رسيد.

و حال که این افتخار ملی به مردم خوب برزک روی آورده است لازم است دست اندرکاران برگزاری مراسم عوامل تهدید کننده این آیین از قبیل جایگزینی تنقلات بازاری غیر بومی از جمله شیرینی، شکلات و بیسکویت های مختلف به جای محصول باغستان های محلی، ورود نوحه ها و اشعار جدید، با ریتم و آهنگ خاص امروزی که جایگزین نوحه های قدیمی (پیش واقعه و ضرب گیر) شده است، جایگزینی ورود ظروف پلاستیکی یک بارمصرف و نیز مجمعه های استیلی و رویی به جای ظروف چینی سنتی و نیز مجمعه های مسی، نحوه ی توزیع خشکبار و تنقلات متبرک شده بین حاضرین که در گذشته توسط دلاک محل با آداب خاص بین حاضرین تقسیم می شده است و... را مد نظر داشته باشند. در پايان لازم است از مردم باذوق برزك به ويژه اهالي محله مصلي كه بنده و گروه تصويربردار ما را در مطالعه ي مقدماتي و مستندنگاري كمك كردند تشكر و قدرداني به عمل آورم.

·